Met schuld is op zich niets mis. Een economie draait beter als mensen en
bedrijven lenen om te investeren. Bovendien: wie tegen schuld is, is ook
tegen spaargeld. Want als niemand leent, levert sparen niets op.
Maar een hoge concentratie van schuld kan wel problematisch zijn. Naarmate de
schulden oplopen, wordt een lener kwetsbaarder. Een kleine verandering van
inkomen of rente is dan voldoende om een persoon, bedrijf of land aan de
rand van de afgrond te brengen, of net er overheen. Schuldeisers lijden
verliezen, vermogen gaat verloren. De economie lijdt mee.
Tweeslachtige schuld
Een normale dosis schuld helpt de economie. Maar teveel schuld werkt
contraproductief. Dat klinkt logisch, maar veel van de discussies over de
economie worden vertroebeld door dit tweeslachtige karakter van schuld.
De overheid moet geld lenen en uitgeven om de economie te stimuleren, zegt de
een. Nee, de overheid moet juist bezuinigen anders raken financiële markten
het vertrouwen in ons land kwijt, roept de ander.
Maak lenen makkelijker, dan komt de huizenmarkt weer op gang. Ben je mal, de
hypotheekberg is nu al veel te groot.
Bedrijven moeten vreemd vermogen aantrekken om snel te groeien. Welnee, de
schuldenhefboom maakt ze kwetsbaar.
In de kern gaan deze debatten over dezelfde vraag: bij welk niveau verandert
goede schuld in slechte schuld? Een belangrijke vraag, waar, opmerkelijk
genoeg, tot voor kort geen antwoord op was.
We hadden alleen de economen Carmen Reinhart en Ken Rogoff die in hun boek “This
time is different” , stellen dat landen met een staatsschuld van meer
dan 90 procent van het bruto binnenlands product (bbp), in de regel
problemen krijgen. Maar hoe dat voor schuld van bedrijven en huishoudens
ligt, was niet bekend.
Kritieke schuldratio's
Economen van de Bank voor Internationale Betalingen (BIS) doen een eerste
serieuze poging om dit hiaat te vullen. Ze onderzochten de schuldniveau's in
18 geïndustrialiseerde landen tussen 1980 en 2006. Met opzet lieten de
onderzoekers de afgelopen crisisjaren buiten beschouwing.
Uit het onderzoek rollen de volgende kritieke schuldratio's:
Overheid: 85 procent bbp
Huishoudens: 85 procent bbp
Bedrijven: 90 procent bbp
Komt de schuld boven deze percentages uit, dan wordt de economie afgeremd. Zit
de schuld er onder, dan is er weinig aan de hand, al waarschuwen de
onderzoekers dat je vlak onder de kritieke ratio's het risico loopt er bij
de eerste de beste tegenvaller doorheen te schieten.
Nederland aan verkeerde kant
Bij twee van de drie typen schuld zit Nederland aan de verkeerde kant van de
lijn. De schuldratio van bedrijven (exculsief banken) is 121procent van het
bbp, schrijven de onderzoekers, ruim boven de kritieke grens.
Huishoudens doen het nog slechter met een ratio van 130 procent, ongetwijfeld
veroorzaakt door de hoge hypotheekschuld in ons land.
Alleen de overheid blijft netjes binnen de lijntjes, met een staatsschuldquote
van 76 procent. (Terzijde: de de onderzoekers gebruiken de cijfers uit 2010,
die niet helemaal overeenkomen met die van Nederlandse bronnen. Volgens het
CPB bedroeg de staatsschuld in 2010 64 procent. De conclusie blijft
hetzelfde).
Andere landen met een te hoge schuld bij huishoudens zijn Denemarken,
Groot-Brittannië, Australië, Noorwegen en Portugal. Op het Portugal na, zijn
dit niet bepaald landen die momenteel als problematisch worden beschouwd.
Opvallend is dat de schuld van huishoudens in Griekenland, Italië en België
ruim onder de kritische grens ligt. De staatsschuld komt daar in deze landen
uiteraard wel ruim bovenuit.
Bezuinigen niet nodig
Wat betekent het BIS-onderzoek voor het beleid in Nederland? Puur afgaand op
de resultaten, mag de staatsschuld nog wel wat verder oplopen. Drastisch
bezuinigen, midden in de recessie, zoals het kabinet van plan is, zou dus
niet nodig zijn.
Huishoudens moeten wel aan schuldreductie doen. Afbouw van de Nederlandse
hypotheekschuld is volgens het BIS-onderzoek goed voor de economie. Dat is
weer een reden om vermindering van de hypotheekrenteaftrek nu ter hand te
nemen.
Nederlandse bedrijven lenen ook meer dan goed voor de economie is. Dit kabinet
wil iets doen aan de lucratieve renteaftrek voor bedrijven. De BIS-economen
zullen dat toejuichen.
Lees ook op Z24.nl:
Meer
analyses van Mathijs Bouman
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl